Dwór w Lusinach

Pierwotnie osadę tworzyły pruskie dobra służebne, które prawdopodobnie były związane z zamkiem Zakonu Krzyżackiego w Bartoszycach. Najstarszym znanym ze źródeł właścicielem dóbr był Stanko. Część swoich ziem w 1391 r. sprzedał dwóm braciom zwanym Bartike i Peter Meditten. W 1398 r. transakcję tę zatwierdził komtur Bałgi w formie własnego nadania. W I poł. XV w. było to dobro służebne i należało do lenników krzyżackich – Nickesa Fischera i Pittawa. W wyniku wojny trzynastoletniej (1454-1466) majątek opustoszał. W 1469 r. został ponownie nadany przez zakon jako lenno na rzecz Jakuba Knoblocha. W 1616 r. dziedzicem dóbr został jego potomek Nickel. W 1637 r. majątek posiadali Jakub i Melchior Knobloch. Ten ostatni wydzielił 7 łanów na folwark. W 1656 r. 13 łanów posiadał Hans von Knobloch i 14 łanów Melchior von Knobloch. Z tego wynika, iż przez pewien czas w Lusinach funkcjonowały dwa odrębne dwory. Po 1730 r. majątek znalazł się w rękach Jakuba Fryderyka Liedtkego, ale w 1760 r. ponownie wrócił do Knoblochów.

W XVIII w. (dokładnie od 1768 r.) majątek należał do polskiej szlachty – rodu Ciesielskich. W 1770 r. od porucznika Ciesielskiego Lusiny nabył major von Donath, który sprzedał je następnego roku. Jednak według danych z 1769 r. właścicielem obydwu scalonych części dóbr lusińskich był hrabia von Nieroth. W 1784 r. majątek posiadał pułkownik von Reibnitz. Kolejnym właścicielem w 1789 r. został kapitan Walter Kroneck, a w 1812 r. rodzina Puttlichów.

Pod koniec XIX i w XX w. właścicielami była rodzina Tischler, z której wywodzi się znany ornitolog Friedrich Tischler. W 1871 r. majątek był w posiadaniu żony radcy budowlanego Tischlera i był oddany w dzierżawę. Według danych z lat 1905, 1907 i 1922 właścicielką była Maria Tischler z domu Kowalska. Na miejscu zamieszkiwał zarządca, którym w 1905 r. był H. Liedtke, a w 1922 r. Albert Fischer.

Dwór klasycystyczny pochodzi z II poł. XIX w. Został założony na rzucie prostokąta, parterowy ze ścianką kolankową, przykryty dachem dwuspadowym. W elewacji frontowej czteroosiowy, dwukondygnacyjny ryzalit, zwieńczony trójkątnym naczółkiem, pierwotnie poprzedzony szerokim tarasem i schodami. Otwory okienne w ozdobnych opaskach z tynku.

Po 1945 r. na bazie dawnego majątku uruchomiono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne Lusiny. Obecnie własność AWRSP. W 2016 r. w dworze miał miejsce pożar.

Urodził się 2 czerwca 1881 roku w Lusinach. Był ostatnim sędzią okręgowym w Heilsbergu, pisarzem i ornitologiem. Friedrich miał żonę Rose z domu Kowalska, byli bezdzietni.

Tischlerowie mieszkali w Lidzbarku, ale czas spędzali głównie w podlidzbarskich lasach lub w Lusinach, gdzie znajdował się majątek rodzinny Tischlerów. To tutaj Friedrich poddawał się swojej pasji – ornitologii. Wydał dwa monumentalne dzieła dotyczące ptactwa Prus Wschodnich, które uchodzą teraz za prawdziwe "białe kruki".

Z małżeństwem Tischlerów związana jest tragiczna historia. Otóż zimą 1945 r., tuż przed wkroczeniem do Lusiny Armii Czerwonej popełnili samobójstwo zażywając truciznę w lesie niedaleko swojego majątku. Dzień później czerwonoarmiści rozstrzelali wszystkich mężczyzn w tamtej okolicy. W miejscu śmierci i pochówku Tischlerów znajduje się obecnie tablica pamiątkowa ufundowana przez polskich i niemieckich ornitologów w 1999 roku.

• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
• www.encyklopedia.warmia.mazury.pl
• Wiesława Chodkowska, Jerzy Sikorski, Karta Biała, 1996 r., www.zabytek.pl
• Bożena Marcinkowska, Karta Biała, 1991 r., www.zabytek.pl
• Barbara Ciryt, Zapalił się dwór w Lusinie, www.dziennikpolski24.pl, 2016 r.
• Tomasz Piątek, Friedrich Tischler - ornitolog i sędzia z Heilsberga, www.gazetaolsztynska.pl, 2017.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2023 r.